مهدی زمانی، معاون عملیات بازار بورس تهران، از ثبت ارزش معاملات فراتر از ۱۰۰۰ میلیارد تومان در مرحله جدید «معاملات پایانی» (TAL) طی تنها ۱۲ روز کاری خبر داد. آمارهای رسمی بیانگر استقبال ۷۰ درصدی نمادهای مشمول و سهم ۵۱ درصدی سرمایهگذاران حقیقی در سمت خرید این معاملات است. این سازوکار جدید با هدف افزایش نقدشوندگی و کاهش هیجانات لحظه آخر، بهزودی به تمام نمادهای بازار اول و دوم تعمیم خواهد یافت.
رکوردشکنی ارزش معاملات در گام نخست
بررسی دقیق آمارهای معاملاتی در بورس تهران نشاندهنده موفقیت چشمگیر فاز اولیه اجرای معاملات پایانی است. مهدی زمانی، معاون عملیات بازار بورس تهران، اعلام کرد که ارزش معاملات پایانی (TAL) در بازه زمانی کوتاه ۱۲ روزه، از مرز ۱۰۰۰ میلیارد تومان عبور کرده است. این حجم از نقدینگی نشان میدهد که بازار به شدت نیازمند فضایی برای معامله در قیمتهای تثبیتشده بوده است. نکته قابلتوجه در این آمار، حضور پررنگ سهامداران خرد است. طبق دادههای موجود، اشخاص حقیقی سهمی معادل ۵۱ درصد را در طرف خریدار معاملات TAL به خود اختصاص دادهاند. همچنین ضریب نفوذ این ابزار بسیار بالا گزارش شده است؛ بهطوری که بهطور میانگین ۷۰ درصد از نمادهایی که مشمول این طرح بودهاند، با سفارشگذاری و استقبال معاملهگران مواجه شدهاند.
مکانیزم دقیق زمان و قیمت در TAL
معاون عملیات بازار بورس تهران، راهاندازی مرحله معاملات پایانی را گامی مؤثر در همسویی با استانداردهای بینالمللی و ارتقای کارایی بازار دانست. این مرحله جدید دقیقاً ۱۵ دقیقه پس از خاتمه بازار عادی آغاز میشود. راس ساعت ۱۲:۴۵، مرحله TAL گشایش مییابد و سرمایهگذاران فرصت دارند سفارشهای خود را ثبت کنند. ویژگی کلیدی این مرحله، ثبات قیمت است. معاملهگران باید سفارشهای خرید یا فروش خود را دقیقاً در «قیمت پایانی» همان روز ثبت و اجرا نمایند. در این بازه زمانی، هیچگونه نوسان قیمتی رخ نمیدهد. این محیط شفاف و منظم به سرمایهگذارانی که قصد دارند بدون نگرانی از نوسانات لحظه آخری معامله کنند، کمک شایانی میکند. این اقدام همچنین نقدشوندگی بازار را به طرز ملموسی افزایش میدهد.
شرایط فنی و نمادهای مجاز برای معامله
اجرای این مرحله معاملاتی دارای ظرافتهای فنی خاصی است و روی «نماد چهارم» سهام شرکتها (مانند فولاد۴، فملی۴ یا وغدیر۴) صورت میگیرد. البته همه نمادها امکان ورود به این مرحله را ندارند. زمانی توضیح داد که تنها نمادهایی قابل معامله هستند که درگیر اقدامات شرکتی یا موانع نظارتی نباشند. منظور از اقدامات شرکتی، مواردی نظیر برگزاری مجامع عمومی برای افزایش سرمایه، تقسیم سود یا افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب است. به محض انتشار چنین اطلاعاتی در سامانه کدال و توقف نماد اصلی، نماد متناظر در مرحله پایانی نیز بلافاصله به حالت «ممنوع-متوقف» تغییر وضعیت میدهد.
محدودیتهای نظارتی و صفهای خرید و فروش
علاوه بر اقدامات شرکتی، ملاحظات نظارتی نیز در فعال بودن یا نبودن نماد در مرحله TAL دخیل هستند. اگر نماد اصلی در پایان بازار عادی دارای صف سنگین خرید یا فروش باشد، ناظر بازار اجازه انجام معامله در مرحله پایانی را نخواهد داد. این تصمیم با هدف رعایت انصاف در معاملات اتخاذ میشود. سهامداران باید به وضعیت نماد چهارم دقت کنند. ناظر بازار پیش از ساعت ۱۲:۴۵ وضعیت نماد چهارم را بررسی و در صورت وجود صف یا مشکل نظارتی، آن را «ممنوع-متوقف» میکند. بنابراین ممکن است نماد اصلی در بازار عادی «مجاز» باشد، اما تابلوی بازار چهارم وضعیت «متوقف» را نشان دهد که به معنی عدم امکان معامله در تایم TAL است.
برنامه توسعه فراگیر در بازار اول و دوم
موفقیت اولیه این طرح، مدیران بورس تهران را به سمت گسترش دامنه آن سوق داده است. در فاز نخست، TAL تنها برای تابلوی اصلی بازار اول فعال شد. اما اکنون با ارزیابی بازخوردهای مثبت و اطمینان از آمادگی فنی سامانهها، برنامه تعمیم آن در دستور کار قرار دارد. معاون عملیات بازار بورس تهران تأکید کرد که معاملات پایانی بهزودی برای تمامی نمادهای فعال در بازار اول و دوم اجرا خواهد شد. این یکنواختی در ریزساختارهای بازار، مزایای زیادی دارد. مهمترین مزیت آن برای مدیران دارایی و سبدگردانها است که میتوانند با پوشش کامل نمادها، مدیریت پرتفوی خود را کارآمدتر و دقیقتر انجام دهند.
***
استقبال ۷۰ درصدی نمادها و مشارکت ۵۱ درصدی حقیقیها در معاملات TAL، فرضیه نیاز بازار سرمایه ایران به ابزارهای معاملاتی مدرن و استاندارد جهانی را تأیید میکند. گردش نقدینگی ۱۰۰۰ میلیارد تومانی در یک بازه محدود، نشاندهنده عمقبخشی به معاملات و افزایش نقدشوندگی سهمها بدون ایجاد تلاطم قیمتی است. توسعه این ابزار به کلیه نمادهای بازار اول و دوم، میتواند ریسک عدم نقدشوندگی را برای مدیران سرمایه کاهش دهد و به کشف قیمت پایدارتر در روزهای هیجانی کمک کند. این روند، گامی مثبت در جهت بلوغ ریزساختارهای بازار سرمایه ارزیابی میشود.