ستاره رضایی، مدیر ریسک شرکت تامین سرمایه تمدن، با استناد به گزارش ۲۰۲۵ مجمع جهانی اقتصاد، نسبت به تغییر بنیادین ماهیت ریسک‌ها در بازارهای مالی هشدار داد. وی با تشریح ۵ ویژگی حیاتی «ریسک‌های نوظهور» شامل ابهام، درهم‌تنیدگی، اثرگذاری استراتژیک، سرعت تغییر و قابلیت تبدیل به فرصت، بر لزوم عبور مدیران از پارادایم‌های سنتی تأکید کرد. رضایی راهکار تاب‌آوری سازمان‌ها در برابر تهدیدهای سایبری، ژئوپلیتیک و فناورانه را در پایش مستمر داده‌ها و سناریونویسی هوشمند دانست.
پایان دوران حکمرانی ریسک‌های کلاسیک در بازارها
در حالی که بازارهای مالی جهان با سرعتی سرسام‌آور در حال دگرگونی هستند، مفاهیم بنیادین مدیریت دارایی نیز دستخوش تغییر شده‌اند. ستاره رضایی، مدیر مدیریت ریسک شرکت تامین سرمایه تمدن، در تحلیلی جامع اعلام کرد که دوران تکیه صرف بر داده‌های تاریخی و ریسک‌های کلاسیک مانند ریسک اعتباری، نقدینگی و عملیاتی به سر آمده است. بر اساس گزارش سال ۲۰۲۵ مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، اقتصادهای در حال توسعه و بازارهای در حال گذار نظیر ایران، اکنون در معرض نسل جدیدی از تهدیدها قرار دارند که مرزهای جغرافیایی و ساختاری را درنوردیده‌اند. این «ریسک‌های نوظهور» با مختصاتی کاملاً متفاوت نسبت به گذشته، ثبات بنگاه‌های اقتصادی را هدف قرار داده‌اند و مدیرانی که کماکان با عینک سنتی به بازار می‌نگرند، بازندگان اصلی این میدان خواهند بود.
آناتومی ریسک‌های مدرن؛ ۵ ویژگی حیاتی
برای درک عمیق‌تر این پدیده، رضایی با ارجاع به استانداردهای موسسه مدیریت ریسک (IRM)، کالبدشکافی دقیقی از ۵ ویژگی متمایزکننده ریسک‌های نوظهور ارائه داد:
۱. ابهام و عدم قطعیت مطلق: برخلاف ریسک‌های سنتی که با توابع آماری قابل سنجش بودند، این ریسک‌ها فاقد سوابق تاریخی هستند و ماهیتی ناشناخته دارند.
۲. درهم‌تنیدگی شبکه‌ای: این تهدیدها به صورت جزیره‌ای عمل نمی‌کنند؛ بلکه یک تکانه کوچک فناوری می‌تواند زنجیره‌ای از بحران‌های سایبری، اعتباری و حتی شهرت برند را فعال کند.
۳. ضربه به قلب استراتژی: این ریسک‌ها فراتر از نوسانات روزمره هستند و قدرت تغییر کامل مدل کسب‌وکار (Business Model) شرکت‌ها را دارند.
۴. شتاب تغییرات: سرعت تحولات به حدی است که یک تهدید خاموش می‌تواند یک‌شبه به بحرانی ویرانگر بدل شود.
۵. ماهیت دوگانه (تهدید/فرصت): شاید مهم‌ترین ویژگی این باشد که سازمان‌های پیشرو می‌توانند با شناسایی زودهنگام، این تهدیدها را به مزیت رقابتی و فرصت رشد تبدیل کنند.
طوفان فناوری و چالش‌های امنیت سایبری
ورود فناوری‌های نوین به عرصه مالی، شمشیری دو لبه است. توسعه پرشتاب فین‌تک‌ها و نفوذ ابزارهای هوش مصنوعی، اگرچه کارایی را افزایش داده، اما بستری برای تولید محتوای جعلی، اسناد غیرقانونی و کلاهبرداری‌های پیچیده فراهم کرده است. مدیر ریسک تامین سرمایه تمدن تأکید کرد که وابستگی شدید سازمان‌ها به زیرساخت‌های دیجیتال، «ریسک امنیت داده» را به یکی از دغدغه‌های اصلی تبدیل کرده است. امروز، حملات سایبری و سرقت اطلاعات نه یک احتمال دور، بلکه تهدیدی قریب‌الوقوع هستند که اجرای پروتکل‌های امنیتی سخت‌گیرانه و چندلایه را اجتناب‌ناپذیر می‌کنند.
از حباب‌های کریپتو تا تنش‌های ژئوپلیتیک
در لایه اقتصادی، ظهور دارایی‌های نامشهود و دیجیتال چالش‌های جدیدی آفریده است. نوسانات شدید بازار رمزارزها و کاهش تسلط بانک‌های مرکزی بر جریان‌های پولی غیرمتمرکز، علاوه بر ایجاد حباب‌های مالی، ریسک‌های مرتبط با پول‌شویی را تشدید کرده است. در کنار این موارد، رضایی به «ریسک‌های ژئوپلیتیک» اشاره کرد که به ویژه برای منطقه خاورمیانه حیاتی است. رقابت قدرت‌های جهانی و تنش‌های منطقه‌ای مستقیماً بر شاهراه‌های انرژی، قیمت حامل‌های سوخت و جریان سرمایه‌گذاری خارجی اثر می‌گذارند و می‌توانند معادلات سودآوری بنگاه‌ها را بر هم بزنند.
گسل‌های اجتماعی و بحران‌های زیست‌محیطی
دامنه ریسک‌های نوظهور به اقتصاد محدود نمی‌شود و حوزه‌های اجتماعی و محیط‌زیستی را نیز در بر می‌گیرد. نابرابری‌های اقتصادی و تغییرات سریع دموگرافیک پتانسیل ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی و موج‌های مهاجرتی را دارند. همچنین نقش بی‌بدیل شبکه‌های اجتماعی در جهت‌دهی به افکار عمومی، می‌تواند ثبات ساختارهای حاکمیتی و شرکتی را تهدید کند. از سوی دیگر، «ریسک‌های زیست‌محیطی» نظیر تغییرات اقلیمی و بحران آب که اکنون ابعاد امنیتی یافته‌اند، در کنار خطرات بیولوژیک و بیماری‌های همه‌گیر، لایه دیگری از پیچیدگی را به مدیریت ریسک مدرن افزوده‌اند.
استراتژی بقا؛ پایش افق و سناریونویسی
در مواجهه با این اقیانوس پرتلاطم، روش‌های واکنشی دیگر پاسخگو نیستند. ستاره رضایی نقشه راه عبور از این شرایط را در تجهیز به ابزارهای نوین تحلیلی دانست. «پایش مستمر افق» (Horizon Scanning) برای رصد سیگنال‌های ضعیف پیش از وقوع طوفان، و استفاده از تکنیک‌های «سناریونویسی و شبیه‌سازی» برای آمادگی در برابر آینده‌های محتمل، از الزامات مدیریتی امروز است. وی همچنین بر تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری برای کاهش تمرکز ریسک و ایجاد «فرهنگ ریسک‌پذیری هوشمند» تأکید کرد؛ فرهنگی که در آن تصمیمات نه بر اساس شهود، بلکه بر مبنای داده‌های تحلیلی اتخاذ می‌شود.
***
اظهارات مدیر ریسک تامین سرمایه تمدن نشان‌دهنده یک شیفت پارادایمی در بازار سرمایه ایران است. تا پیش از این، تمرکز نهادهای مالی عمدتاً بر نوسانات قیمت سهام و نرخ بهره بود، اما اکنون متغیرهای غیرمالی (Non-Financial Risks) مانند حملات سایبری، تغییرات اقلیمی و تنش‌های ژئوپلیتیک وزن بیشتری در تابع هدف شرکت‌ها پیدا کرده‌اند. شرکت‌هایی که نتوانند سیستم‌های «هشدار زودهنگام» برای این ریسک‌های نوظهور طراحی کنند، با شوک‌های هزینه‌ای سنگین و از دست دادن سهم بازار مواجه خواهند شد. در مقابل، درک ویژگی “فرصت‌ساز” بودن این ریسک‌ها می‌تواند منجر به نوآوری در محصولات مالی و ایجاد بازارهای جدید برای نهادهای مالی پیشرو شود.