شرکت پالایش نفت تهران با تغییر ریل‌گذاری به سمت پژوهش‌های کاربردی و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، فصل جدیدی از خودکفایی صنعتی را آغاز کرده است. رمضان خلیلی، مدیر پژوهش و فناوری این شرکت، از اجرای پروژه‌های حیاتی نظیر احیای ۸۰ تن کاتالیست مستعمل واحد آیزوماکس و بومی‌سازی تجهیزات دقیق ابزار دقیق خبر می‌دهد. این مجموعه با تمرکز بر مدیریت بحران آب از طریق بازچرخانی پساب شهری و ورود به حوزه هوش مصنوعی، در پی ارتقای بهره‌وری و کاهش وابستگی‌های ارزی در شرایط تحریم است.
استراتژی نوین؛ پیوند صنعت پالایش با اکوسیستم نوآوری
اداره پژوهش و فناوری شرکت پالایش نفت تهران در دوره جدید فعالیت‌های خود، ماموریت اصلی را عبور از روش‌های سنتی و استقرار نظام دانش‌محور قرار داده است. این واحد صنعتی اکنون به عنوان یک بازوی علمی قدرتمند عمل می‌کند و با شناسایی دقیق گلوگاه‌های تولید، راهکارهای فناورانه را جایگزین واردات قطعات کرده است. رویکرد فعلی مدیریت بر این اصل استوار است که افزایش بهره‌وری و کاهش آلاینده‌ها تنها از مسیر همکاری تنگاتنگ با دانشگاه‌ها، مراکز علمی معتبر و شرکت‌های دانش‌بنیان چابک امکان‌پذیر خواهد بود. این تعاملات ساختار‌مند باعث شده است تا دانش روز جهانی به سرعت وارد چرخه عملیاتی پالایشگاه شود و پروژه‌هایی مانند زنجیره ارزش گوگرد و سامانه‌های پیشرفته پایش محیطی با موفقیت در دستور کار قرار گیرند.
شکستن سد تحریم‌ها با احیای ۸۰ تن کاتالیست آیزوماکس
یکی از بزرگترین دستاوردهای فنی و اقتصادی اخیر در این مجموعه صنعتی، پروژه احیای خارج از راکتور کاتالیست‌های مستعمل است. هم‌اکنون حدود ۸۰ تن کاتالیست مستعمل احیاء نشده در انبارهای پالایشگاه وجود دارد که پیش از این به دلیل محدودیت‌های سختگیرانه تحریمی، امکان جایگزینی یا بازیابی آن‌ها با چالش مواجه بود. متخصصان داخلی با تکیه بر توان پژوهشی، فرآیند احیاء و بهره‌برداری مجدد از این سرمایه‌های ملی را آغاز کرده‌اند. اجرای موفق این پروژه علاوه بر قطع وابستگی به منابع خارجی برای تأمین کاتالیست، منجر به صرفه‌جویی ارزی قابل توجه، کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی ناشی از دورریز مواد شیمیایی و تضمین استمرار تولید پایدار در واحدهای عملیاتی می‌شود.
بومی‌سازی تجهیزات پیشرفته و قطع وابستگی فنی
تمرکز بر ساخت داخل و اعتماد به مهندسان ایرانی در بخش تعمیرات تخصصی و تأمین قطعات حساس، نتایج درخشانی به همراه داشته است. در همین راستا، ساخت و نصب دستگاه‌های پیچیده‌ای مانند درایور روشنایی «High Power Supply» و نصب دستگاه «Auto drain» بر روی مخازن نفت خام با موفقیت انجام شده است. همچنین در بخش ابزار دقیق و کنترل، مهندسان موفق به بومی‌سازی و ساخت چندین نمونه دستگاه «Flame scanner» برای دیگ‌های بخار شده‌اند. اقدام شاخص دیگر در این حوزه، طراحی، ارتقاء و ساخت جکت برای فلومتر کوریولیس واحد گوگرد‌سازی است که با قرارگیری در مدار تولید، پایداری عملیاتی واحد را تضمین می‌کند.
مدیریت هوشمند بحران آب و صیانت از محیط زیست
با توجه به بحران فراگیر کم‌آبی در کشور، پالایشگاه تهران استراتژی سختگیرانه‌ای را برای حفاظت از منابع آبی اتخاذ کرده است. پروژه عظیم تصفیه و بازچرخانی پساب شهری و احداث واحدهای مدرن تصفیه آب، اقدامی پیشرو در این زمینه محسوب می‌شود. با راه‌اندازی فاز نخست این طرح کلان، اکنون بخش عمده‌ای از آب فرآیندی مورد نیاز پالایشگاه از طریق تصفیه پساب جنوب تهران تأمین می‌گردد که این امر موجب کاهش چشمگیر برداشت از منابع آب شهری شده است. علاوه بر این، اقداماتی نظیر پایش مستمر و تعویض تله‌بخارهای معیوب، از هدررفت انرژی و بخار جلوگیری کرده و راندمان مصرف آب را به شدت بهبود بخشیده است.
نوآوری در فرآیندها با ورود ربات‌های لجن‌روب و هوش مصنوعی
حرکت به سمت دیجیتال‌سازی و استفاده از فناوری‌های لبه دانش، در صدر اولویت‌های واحد پژوهش قرار گرفته است. طراحی و ساخت ربات پیشرفته لجن‌روب برای مخازن نفت خام، یکی از پروژه‌هایی است که ایمنی و سرعت عملیات را افزایش می‌دهد. همچنین طرح استحصال فلزات گرانبها از کاتالیست‌های مستعمل واحد ایزومریزاسیون، علاوه بر سودآوری اقتصادی، معضل امحای این پسماندها را حل می‌کند. در حوزه هوش مصنوعی نیز جلسات تخصصی با نخبگان دانشگاهی برگزار شده تا فرصت‌های استفاده از این فناوری در پایش فرآیندها شناسایی شود. همچنین پروژه تولید بنزین از لجن بیولوژیکی با استفاده از سامانه زباله‌سوز و بهره‌گیری از حرارت خروجی دودکش‌ها، نشان‌دهنده عزم جدی این شرکت برای تبدیل تهدیدهای زیست‌محیطی به فرصت‌های تولید انرژی است.
توسعه همکاری با اکوسیستم دانش‌بنیان؛ از دستگاه واترپلاس تا آینده انرژی
تعامل با پارک فناوری پردیس و پارک نفت، مدل جدیدی از همکاری صنعتی را شکل داده است. به عنوان نمونه، دستگاه «واتر پلاس» ضد رسوب‌زا برای ورودی کمپرسورهای آب و بخار و واحد «KHDS» توسط یک شرکت دانش‌بنیان ساخته شده و به صورت آزمایشی نصب خواهد شد. این شرکت با درک تحولات جهانی انرژی، آینده صنعت پالایش را در گرو حرکت به سمت انرژی‌های نو و تجدیدپذیر می‌داند. بازآفرینی ساختار پالایشگاه برای همگامی با استانداردهای سوخت پاک و کاهش کربن، از طریق هوشمندسازی فرآیندها و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر دنبال می‌شود تا جایگاه استراتژیک این بنگاه اقتصادی در آینده انرژی کشور تثبیت گردد.
***
بررسی روند فعالیت‌های شرکت پالایش نفت تهران نشان‌دهنده یک گذار استراتژیک از «مدیریت مبتنی بر عملیات» به «مدیریت مبتنی بر فناوری» است. تمرکز بر پروژه‌هایی با بازدهی اقتصادی بالا مانند احیای کاتالیست‌ها و استحصال فلزات گرانبها، به طور مستقیم هزینه‌های عملیاتی (OPEX) را کاهش می‌دهد و حاشیه سود شرکت را در بلندمدت تضمین می‌کند. همچنین، سرمایه‌گذاری بر روی تأمین آب پایدار از طریق پساب، ریسک توقف تولید ناشی از تنش‌های آبی را به حداقل می‌رساند که این امر برای سهامداران و ذینفعان اقتصادی یک سیگنال مثبت از پایداری تولید محسوب می‌شود.