ریسک؛ از تهدید تا فرصت در ادبیات مالی
در ادبیات مالی، ریسک صرفاً به معنای زیان نیست، بلکه با مفهوم عدم قطعیت گره خورده است. هانیه ادیب‌مهر، کارشناس ریسک شرکت تأمین سرمایه تمدن، توضیح می‌دهد که نتیجه یک سرمایه‌گذاری در آینده ممکن است با انتظار فعلی ما متفاوت باشد. این تفاوت می‌تواند مثبت یا منفی باشد. بنابراین، ریسک همیشه یک تهدید الزام‌آور نیست و گاهی می‌تواند فرصتی جدید برای رشد، نوآوری و کسب سودآوری بیشتر ایجاد کند. درک این دوگانگی، اولین گام برای مدیریت حرفه‌ای دارایی در بازار سرمایه است.
انواع ریسک در بازار سرمایه: سیستماتیک و غیرسیستماتیک
ریسک‌های موجود در بازار سرمایه به دو دسته اصلی و متمایز تقسیم می‌شوند. دسته اول، ریسک سیستماتیک است که تمام بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نمی‌توان با متنوع‌سازی سبد دارایی آن را حذف کرد. عواملی مانند تغییر نرخ بهره بانکی، افزایش نرخ تورم یا بروز بحران‌های سیاسی از این نوع هستند. دسته دوم، ریسک غیرسیستماتیک است که به یک صنعت، شرکت یا پروژه خاص محدود می‌شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند با ایجاد تنوع در پرتفوی خود، اثرات این نوع ریسک را تا حد زیادی کاهش داده و مدیریت کنند.
مهم‌ترین ریسک‌های خاص بازار سرمایه ایران
کارشناس تأمین سرمایه تمدن به بررسی مهم‌ترین ریسک‌های فعال در بازار سرمایه ایران پرداخت. ریسک بازار به نوسانات ناشی از شرایط کلان اقتصادی و سیاسی اشاره دارد؛ مانند تأثیر افزایش نرخ سود بانکی در سال 1402 که موجب خروج نقدینگی از بورس شد. ریسک نقدشوندگی نیز زمانی رخ می‌دهد که سهام، به‌ویژه نمادهای کوچک، در صف‌های فروش قفل شده و امکان تبدیل دارایی به وجه نقد وجود ندارد، اتفاقی که در سال‌های 1399 و 1400 بارها مشاهده شد.
ریسک‌های اعتباری، مقرراتی و عملیاتی
از دیگر ریسک‌های مهم می‌توان به ریسک اعتباری اشاره کرد که طی آن، ناشران اوراق بدهی در شرایط بحرانی ممکن است در پرداخت اصل و سود اوراق خود با تأخیر مواجه شوند. ریسک مقرراتی نیز ناشی از تغییرات ناگهانی قوانین است؛ برای مثال تغییر دامنه نوسان و حجم مبنا در سال 1399 معاملات بسیاری از نمادها را قفل کرد. در نهایت، ریسک عملیاتی که از خطای انسانی یا اختلال سیستم‌ها نشأت می‌گیرد، مانند قطعی سامانه معاملاتی بورس تهران در مرداد 1399، می‌تواند به سرمایه‌گذاران آسیب بزند.
نگاه حرفه‌ای به ریسک: مدیریت به جای هراس
سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ریسک‌ها را با دقت شناسایی، دسته‌بندی و مدیریت می‌کنند. همان‌گونه که یک ناخدای باتجربه از موج‌های سهمگین دریا هراسی ندارد زیرا مسیر و نحوه مواجهه با آن را می‌شناسد، سرمایه‌گذار آگاه نیز از ریسک‌های بازار نمی‌ترسد. او با درک درست از شرایط و استفاده از ابزارهای علمی مدیریت ریسک، می‌داند چگونه این امواج را به فرصتی برای رسیدن به اهداف سرمایه‌گذاری خود تبدیل کند. در نهایت، ریسک بخشی جدایی‌ناپذیر از بازار است که می‌تواند سکوی پرتابی برای رشد باشد.
***
تحلیل ارائه شده توسط تأمین سرمایه تمدن، بر اهمیت سواد مالی و مدیریت ریسک در بازار سرمایه ایران تأکید می‌کند. در اقتصادی که با ریسک‌های سیستماتیک متعددی نظیر تورم مزمن و تغییرات ناگهانی سیاست‌های پولی مواجه است، تفکیک ریسک‌های قابل کنترل از ریسک‌های غیرقابل کنترل برای سرمایه‌گذاران حیاتی است. این تحلیل نشان می‌دهد که موفقیت در بازار سرمایه ایران، بیش از آنکه به پیش‌بینی‌های هیجانی وابسته باشد، به توانایی مدیریت علمی ریسک، متنوع‌سازی هوشمندانه پرتفوی و درک عمیق از ریسک‌های منحصر‌به‌فرد این بازار بستگی دارد. این رویکرد می‌تواند به جای حذف ریسک، آن را به ابزاری برای کسب بازدهی‌های بالاتر از متوسط بازار تبدیل کند.